Son yıllarda, özellikle okul çağındaki sporcular arasında, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) tedavisinde tercih edilebilen bazı merkezi sinir sistemini uyarıcı ilaçlar yaygın olarak kullanılmaktadır. Tıbbi gereklilik durumunda, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu tedavisinde bir merkezi sinir sistemi uyarıcısı olan Metilfenidat etken maddeli ilaçlar reçete edilebilir. Bahsi geçen tıbbi gerekliliğin kararı ancak doğru ölçekler ve tıbbi değerlendirmeyle verilebilmektedir. Söz konusu ilaçlar, kontrole tabi olduğundan yalnızca psikiyatristler tarafından yazılan reçete ile eczanelerden temin edilebilmektedir. Bununla beraber, geçtiğimiz yıllarda bu ilacın daha sık reçete edilmesine yönelik bir eğilimin olduğu da gözlenmiştir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) ilaçlarının yaygın kullanımı, ilaca ilişkin toplumda bir takım yanlış bilgilerin yayılmasına da neden olmuştur. Özellikle, okul ve sınav başarısında ebeveynlerin ya da akranların baskısı nedeniyle tıbbi gereklilik olmamasına karşın çocuklar ve gençler ilaç kullanımına yönelebilmektedir. Ancak tıbbi gereklilik olmamasına karşın bu ilaçları kullananlar, ciddi yan etkileri ile birlikte bağımlılık riskiyle de karşılaşabilmektedir.
Metilfenidat Etken Maddeli İlaçların Sağlık Riskleri
Metilfenidatın uzun süreli ve gereksiz kullanımı ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu sorunlar arasında bağımlılık ve geri dönüşü olmayan bazı sağlık problemleri bulunmaktadır. Özellikle, tıbbi gereklilik olmadan bu ilaçların kullanımı, çocuklar ve gençler için uyku problemleri, iştahta azalma, kilo kaybı, kan basıncı ve kalp atım hızında artış, baş dönmesi, baş ağrısı, karın ağrısı, sinirlilik, bağımlılık gibi ciddi sağlık riskleri taşımaktadır.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) İlaçları ve Yasaklılar Listesi
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunda (DEHB) kullanılan bazı ilaçlar, Dünya Dopingle Mücadele Ajansı’nın (WADA) Yasaklılar Listesi kapsamındadır. Sporcuların doping kontrol örneklerinde bu maddelerin tespit edilmesi, buna istinaden alınmış Tedavi Amaçlı Kullanım İstisnası (TAKİ) onayı olmadıkça, bir Dopingle Mücadele Kural İhlali (DMKİ) olarak değerlendirilir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) İlaçları ve Dopingle Mücadele
Sporcular, ilaç kullanımlarının dopingle mücadele süreçlerine uyumlu olduğuna emin olmalıdır. Sporcuların, sınav başarısı veya spordan bağımsız diğer gerekçelerle dahi olsa, Kusursuz Sorumluluk İlkesi gereği vücutlarında bulunan her maddeden sorumlu olacağı unutulmamalıdır.
Sağlık risklerinin yanı sıra, sporcuların Tedavi Amaçlı Kullanım İstisnası kural ve kriterlerine uygun olmayan ilaç kullanımları, dört yıla kadar hak mahrumiyetiyle sonuçlanabilecek Dopingle Mücadele Kural İhlallerinin oluşmasına neden olabilmektedir.
Tedavi Amaçlı Kullanım İstisnası Kriterleri
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu teşhisi konmuş sporculara, belirli kriterlerin karşılanması durumunda Tedavi Amaçlı Kullanım İstisnası onayı verilebilir. Bu kriterler, tanı ve tedavide iyi uygulamalar ve tedavi gereksinimine yönelik ölçütler göz önünde bulundurularak geliştirilmiş olup uluslararası düzeyde aynı kriterler uygulanmaktadır.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunda yasaklı madde içerikli ilaç kullanımına onay verilebilmesi için aşağıdaki gereksinimler karşılanmalıdır:
→ Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu teşhisi, ayrıntılı bir tıbbi değerlendirme gerektirir ve yalnızca hastanın tıbbi geçmişine dayanarak yapılabilir. Bu teşhis, DSM-5 veya ICD-11 kriterlerine uygun olmalıdır.
→ Teşhis sürecinde pediatrist, psikiyatrist ve/veya klinik psikolog görüşü olmalıdır. Teşhisi koyan ve ilacı reçete eden hekim mutlaka gerekçelerini açıklamalıdır.
→ Hastanın klinik geçmişi ve semptomları değerlendirilmelidir. Bu değerlendirme, hastanın kendisi, ebeveynleri, öğretmenleri veya iş arkadaşları gibi kaynaklardan elde edilen bilgilerle desteklenmelidir.
→ Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu teşhisinde kullanılan tanı araçları ve ölçekler, dahil edilmelidir. Örneğin, çocuklar için Vanderbilt, K-SADs, DISC, Conners ve SNAP gibi ölçekler; yetişkinler için ise ACDS, CAADID, CAARS ve Barkley gibi ölçekler kullanılabilir.
→ Yasaklılar Listesi kapsamında olan Metilfenidat içerikli ilaçlar Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu tedavisinde yaygın olarak kullanılır. Ancak, öncelikle yasaklı olmayan diğer tedavi seçenekleri de göz önünde bulundurulmalıdır.
→ Tedavi süreci, düzenli izlem ve değerlendirme gerektirir. Hastanın semptomları ve ilaç kullanımı düzenli olarak takip edilmelidir.
→ Tedavi Amaçlı Kullanım İstisnası başvurusu sırasında, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu teşhisinin doğruluğu ve ilaç kullanımının gerekliliği net bir şekilde belgelenmelidir. Başvuru, hastanın tıbbi geçmişi, teşhis süreci ve tedavi planını içermelidir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunda ilaç kullanıma istinaden Tedavi Amaçlı Kullanım İstisnası başvurusunda verilmesi gereken tıbbi bilgiler için ilgili Kontrol Listesini inceleyebilirsiniz. Tedavi Amaçlı Kullanım İstisnası süreçleri için ilgili internet sayfamızı inceleyebilir ve sorularınız olması halinde detaylı bilgilendirme için 0 312 428 08 07 telefon numarası ve/veya bilgi@tdmk.org.tr e-posta adresi aracılığıyla iletişime geçebilirsiniz.
